“Безлiч выпадкаý, прыгод i жывых успамiнаý

Хваляй нахлынуць, палоняць душу – i здаецца:

Зноý ты вярнуýся ý той край, дзе пачатак пачаткаý

Сэнсу жыцця i пачуцця святога – радзiма.”

 

Край зубра ляжыць ад Дняпра i да Буга,

Мiж роýнай Прыпяцi i iмклiвай Дзвiны.

Наша Белая Русь уся нiбы на далонi Бога

Зялёнымi днямi вясны i начамi белай зiмы.

Гэта зямля нарадзiла дзiýнае дзiва - зубра,

Самую моцную ý свеце велiчную iстоту,

Каб любай старонцы было надзейна i добра-

Адчуванне той сiлы даруе душы пяшчоту.

 

“Кемлiвы звер па прыродзе. Напрыклад, цяляты

З першага дня пераймаюць паводзiны матак”

 

Дзяцiнства зубра было ýжо надта даýно,

I ён дакладна не памятае старога таго часу,

Якi з гадамi сцiснуýся ý адчуванне амаль адно:

З пахамi лета, цiкавага свету i таго разу,

Калi ён заснуý у траве сярод дня, як уночы,

А, прачнуýшыся, доýга глядзеý на аблокi,

Пакуль неба не засланiлi матчыны вочы.

У дзяцiнстве ён нiколi не быý адзiнокi.

 

“Нават i ý пушчы свой звычай, свой звон памiнальны.”

 

Месца жыцця было заýсёды ý сваiм лесе,

Толькi мяжы леса зубр дакладна не ведаý -

Кiраваýся па ясных зорках у паднябессi,

Абыходзячы адвечную зямлю сваiх дзедаý.

I кожны раз знаходзiý новыя рэкi i азёры,

У якiх iскрылася надта чыстая i смачная вада,

Але зiмаваць вяртаýся да адзiнай дубровы,

Якой бы доýгай нi выпадала да дому хада.

 

“Роýнага звера не знойдзеш лясному асiлку,

Што i ý лясах, i на выпасах ляхаý i росаý

Быý i застаýся царом над усiмi звярамi”.

 

Жыццё зубра вагалася памiж зiмой i летам ,

Праходзiла ý зялёнай траве, то ý белым снезе.

Яно было нейкiм цяплом знутры сагрэта -

Сэнсам бясконцага часу ý тым вечным лесе.

Абшары волi шырока слалiсяi ý наваколлi,

Давалi зубру магчымасць павольных дум,

Без ýсведамлення сваёй адметнай ролi,

Без чалавека, якi вынайшаý турботы i сум.

 

“Шчасная доля, як дзiва часоý першабытных,

Толькi шчэ ý нас захавала, пад зоркай Палярнай.”

 

Дзень зубра заýсёды розны i даволi доýгi,

Асветлены нябесным вокам теплага сонца,

Якое падымаюць над лесам нечыя рогi,

Каб потым сонца магло кацiцца бясконца.

Днём зубр паволi абходзiý свае ýладаннi,

Адзначаючы змены i ýдыхваючы новыя пахi,

Нiбы кветкi, збiраý дня малюнкi i жаданнi,

Каб вытрымаць спадарожныя з ноччу жахi.

 

“Моцна сапе, убiраючы пах наваколля.

З месца сарваýся на выжлаý. Бушуе ý ламаччы.”

 

Вясна для зубра была, як матчына ласка,

З бурлiвай вады, кветак i сонечнага цяпла,

Пасля зiмовай ночы - сапраýдная казка,

Ад радасцi кроý па жылах хутчэй цякла.

I хацелася крычаць, каб пачулi ýсе ý лесе,

Што зубр зноý сустракае цудоýную пару,

Як яму да спадобы гэты пах паднябесся -

Для знакаý рагамi здзiраý на дубах кару.

 

“Зубр, як мы лiчым спрадвеку, хоць звер, але ж ратнiк,

Ён прызнае перамогу, здабытую чэсна…”

 

Пахi лета плывуць над лясамi, лугамi,

Прастор лёг шырока без патрэбы дарог,

Зубру кiлiмам клаýся абшар пад нагамi -

Ён быý вольны iсцi гаспадаром, без асцярог.

Зубр iшоý, як стары манах з сiвой барадою,

Думаючы вечнае, паволi рушыць да скiту.

Сцвярджае сябе i гэтай няспешнай хадою,

Дарогай чытае праслаýляючую лета малiтву.

 

“Зубр паказаýся, як воз парыжэлага моху.”

 

Восенню зубр чуе, як сонца цяплом скупее,

Ночы яснеюць i мокнуць халоднай расою,

Трава на лугах бялее, нiбы нечым хварэе,

I рака набухае вадою да берагоý з лазою.

Зубру застаецца незразумелай гэтага мэта -

Змены абставiн ад жыцця да амаль знiкнення.

Каму трэба, каб скончылася цяпло лета,

Можа, каб памятаць кожнае яго iмгненне?

 

«…А звер на бялюткай пасцелi

Вотчыны роднай прылег i нiбы спачывае.”

 

Зiма для зубра ёсць час доýгага чакання

З магчымасцю з iм развiтацца толькi вясной,

Трымае ý завеi надзея новага спаткання

З зяленай i воку любай iстотай лясной.

Снег навокал такi мяккi i нават цёплы,

Але аднолькавы, без паху i смакам нiякi,

Ад дыхання з яго атрымлiваюцца кроплi –

Зiма плача, i гэта яе развiтальныя знакi.

 

“Звер на паляне стаiць нерухомы, як быццам

Роздуму поýны над светам i зменлiвым лёсам.”

 

Ноч у лесе – таямнiца, толькi чутная вуху,

Цемра праз вачэй небыццё думкi аж вяжа.

Зубр панура стаiць, схiлiýшы галаву, без руху

I, уздыхнуýшы цяжка, нарэшце капою ляжа.

За сплюшчанымi вачыма змяняюцца малюнкi,

Якiя аздоблены шапаценнем дрэý ад ветру,

Але найчасцей выяýляюцца новыя стасункi,

Глыбокiя i моцныя, як сiлы зямных нетраý.

 

“Зубр вырастае, магутны прысадзiсты воолат. Дзiву даешся: нi сну ж, нi спачыну не знае”

 

Сон зубра павольны, разважлiвы, роýны,

Няспешнай хадою змяняюцца дзеi ý тым сне.

Ён настоем дубровы i колерамi яе поýны

I кожны малюнак напамiнак нясе аб вясне.

Таму зубр не спяшаецца адплюшчыць вочы,

Каб вобразы сну паспелi вярнуцца дадому.

Яны досыць нагулялiся сярод цемры ночы

I з сабою забралi ýчарашнюю сэрца стому.

 

“Хадзiць спакойна i раптам у бегу iмклiвым

Ён, як рысак, пралятае праз гала лясное.”

 

Зубр бег, як вялiзны камень коцiцца па схiлу.

Не веру, каб нешта напалохала цара дубравы.

Зямля дрыжала, успрымаючы яго скокаý сiлу –

Ён хутчэй iмкнуýся на той бераг высокi - правы.

Шырокую раку пераплыý у iмгненне вока,

Праламiýся нiбы бура праз прырэчныя кусты.

I потым на фоне неба было ясна бачна здалёку,

Як зубр над кручай велiчным помнiкам застыý.

 

"“ Быццам дзевяты той вал у бушуючым моры.

Далеч, здаецца, дрыжыць, як рыкне на ýсю сiлу.”

 

Роý зубра бывае розным, але заýжды грозным,

Ласкi нiкому чужому ý крыку тым не чуваць.

Рэха далёка коцiцца па наваколлi марозным,

Нават страсае снег з дрэý, якiя аж трымцяць.

Часам зубр крычыць пад ранiцу напрадвеснi,

Жадаючы хутчэй убачыць зяленым свой лес,

I гукi гэтай дзiýна магутнай i дзiкай песнi

Скалынаюць паветра i хiстаюць зоркi нябёс.

 

“ Раптам на момант унурыцца мордай тупою,

Цяжка уздыхаючы. Пэýна ад зморы цi, можа…”

 

Сум находзiý на зубра часцей на прадзiмку,

Калi нават мяккая зямля ад холаду камянее,

Лес стаiць як на старым чорна-белым здымку

I наваколле не проста сцiхае, а нiбы нямее.

Тады аднекуль самi бяруцца доýгiя думкi,

Нязваныя цягнуцца без канца, без пачатку.

Зубр аж галавой матляе, шукаючы стасункi,

З жаданнем раскласцi думкi ý пэýным парадку.

 

“Мабыць, i ýмоýнасць, i ý пэýнай ступенi натура.

Звер у бяспамяцтве – гэта парывiсты вецер”

 

Гнеý зубра страшнейшы ý цэлым свеце,

Яго вочы аж захлынаюцца ад хвалi лютасцi,

I ворагу не знайсцi ратунку на гэтай планеце -

Сiла гневу прымушае яго на каленi ýпасцi.

Тады вiнаваты перад зубрам нават зямля i неба,

Што вораг тут дыхаý i хадзiý па любай зямлi.

Толькi ад бязмежнай сiлы так лютаваць трэба,

Нiбы запалкi, дужыя дрэвы ламаючы па камлi.

 

“Хай ён рыкне, i прарвецца ý радкi мае рэхам

Тое рыканне – набудзе гармонiю песня.”

 

Радасць зубра жыве нейдзе ля самага сэрца,

Як тулiцца агеньчык сярод бясконцай зiмы.

У рытме сэрца ён, не згасаючы, роýна б’ецца

I гэты агеньчык малы, але ён зусiм не нямы:

У часiны радасцi ператвараецца ý полымя,

Якое шугае, як неýтаймаваны лясны пажар,

I жыццё ýспрымаецца без скуры бакамi голымi

I ясна чуваць, як пад нагамi круцiцца зямны шар.

 

“ Зубр i адважны, i грозны, i цямiць не блага.

Схiбiш з разлiкам – паправiцца часу не будзе.”

 

Хiба ý звера могуць iснаваць нейкiя мары?

Але ý душы зубра ёсць сваё жыццёвае святло

I зубр шмат марыць – асаблiва калi робiцца стары,

Мары сплятаюцца з тым, што некалi даýно было.

Ён думае пра колiшнюю пару дзяцiнства ý ласцы

I зараз хоча хоць крупiнку ранейшага таго цяпла.

Схамянецца, прыгадаýшы крык зубрыхi ý пастцы,

Тады ён зламаý агарожу – i яна назаýжды ýцякла.

 

“Злямчаны клiн барады памялом вытыркае з-пад скiвiц,

З позiрка зыраць i злосць, i нянавiсць, i ярасць;”

 

Круглыя вочы зубра ýпэýнены ý сваёй сiле,

Погляд цяжкi, i цягнецца з глыбiнi вякоý,

I бачаць шмат чаго, што даýно ýжо ý магiле,

А ён тут жывы – i старэйшы за ýсiх звяроý.

Вочы без ценi боязнi i нават кроплi сумнення

Глядзяць на свет i разумеюць няпросты лёс,

Нiбы для моцы дуба – сокi зямлi нясе карэнне,

Так зубра сiлкуе шар сонца з блакiта нябёс.

 

“Не страпянецца, а позiркам пасцiць няспынна

I чараду, i сям’ю ý чарадзе на папасе.”

 

Зубр мацней за жыццё баранiý свой статак,

Сям’ю ратаваý для працягу вечнага роду,

Яшчэ без сiлы дзяцей i iх маладых матак –

Добры прыклад любому зямному народу.

Правiлы статка былi простымi да складанасцi-

Адзiны лёс быý вызачаны да сканчэння дзён,

I ахвяра была натуральным законам адданасцi.

Можа, у агульным лёсе i хаваýся галоýны плён?

 

“Злосць аж iскрылася з позiрку, зараз, як плёнкай,

Вочы сцiнае; усё ýжо ýнутры адгарэла.”

 

Халодны восеньскi дождж панаваý у лесе,

Каторы дзень яго шэрыя слёзы трусiлiся з неба.

I зубру гэта здавалася нейкай памылкай у лёсе,

Такiя дажджы жывым iстотам зусiм не трэба.

I зубр стаяý нерухама ý гушчары мiж ёлак,

Лёгкая пара ýздымалася над гарбатай спiною,

Трацiлася надзея дачакацца, калi настане золак

I час без такога дажджу здаваýся амаль маною.

 

“Хутка канец. Прабягаюць па скуры раз-пораз

Дрыжыкi зябкiя, дыхае з хрыпам, i пара

Верне клубамi – вiдаць, што стамiлася сэрца.”

 

Аднойчы я сустрэý у лесе старога зубра,

Якi ýжо нiчога ý далейшым жыццi не хацеý,

Яму было зусiм нiяк: нi дрэнна, нi добра,

Час, мiнаючы зубра, некуды мiма ляцеý.

Потым ногi перасталi трымаць вялiкае цела

I зубр капою зсiвелага моху лёг мiж дрэý,

А лiсце ýверсе цiхенька так шапацела.

Зубр спакойна спаý, цi можа моцна хварэý.

 

Лiстапад-снежань 2002 года.